Σμύρνη του Σεπτεμβρίου

           Στο μικρό πόνημα αυτό (1923) του γάλλου δημοσιογράφου, φιλέλληνα αλλά και φίλου της αληθείας, René Puaux (1878-1936) λίγο καιρό μετά τη δραματική εξέλιξη του Μικρασιατικού, με μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων - Ευρωπαίων ως επί το πλείστον και προσφύγων- διασταυρώσεις και εκκαθάριση σημείων που θεωρήθηκαν υπερβολές, μπορεί να διαβάσει κανείς ανατριχιαστικές λεπτομέρειες και μερικές ελάχιστες πτυχές που ολοκληρώνουν την εικόνα της φρίκης, της κόλασης που έζησαν όσοι βίωσαν τα γεγονότα. Γιατί αυτά δεν ακούγονται; Είναι αστείο ότι με τη γνώση μπορεί να αναζωπυρωθεί το μίσος...

Σμύρνη 1919, Sporting Club:  Έλληνες, Αρμένιοι και Λεβαντίνοι παρακολουθούν 
την άφιξη του συμμαχικού στόλου (Imperial War Museum) (πηγή)

         Ένας λαμπρός πολιτισμός αιώνων, ζωές νοικοκυρεμένες και ρυθμισμένες, ένας πολιτισμός της καθημερινότητας με απίστευτο φάσμα πνευματικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών κλπ. εκφάνσεων εκριζώθηκε, οι φορείς του βασανίστηκαν, σφαγιάστηκαν, εξαθλιώθηκαν (όσοι έζησαν). Σε συνέχεια προηγούμενων αναρτήσεων θα παραθέσουμε μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο και μερικές γραμμές που συμπυκνώσαμε από το πλούσιο υλικό του (με αντίστοιχες παραπομπές). Ήταν και τότε Σεπτέμβριος (μέσα περίπου με το νέο ημερολόγιο των Δυτικών), το 1922...
         Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αγωνιώδης έκκληση του αειμνήστου επισκόπου Σμύρνης προς τον αγγλικανό αρχιεπίσκοπο. Σε επιστολή του λίγες ημέρες πριν τη σφαγή ανέφερε χαρακτηριστικά ως κατακλείδα :  " Στο όνομα του Θεού σπεύστε να εμποδίσετε την επικείμενη καταστροφή". Οι σύμμαχοι δεν τόλμησαν, όμως, τελικά να κάνουν τίποτα, παρά το γεγονός ότι πολεμικά τους  πλοία είχαν κατακλύσει τον όρμο της Σμύρνης. Μια δυναμική απόβαση, κανονιοβολισμοί (για ανθρωπιστικούς λόγους, όπως διατείνονται σε πλείστες περιπτώσεις στη σύγχρονη ιστορία) θα μπορούσαν να είχαν σώσει του Σμυρνιούς, να είχαν εξασφαλίσει την τάξη. Πολλοί θεώρησαν την παρουσία των πλοίων ως άτυπη εγγύηση ότι η Σμύρνη θα αποτελούσε ουδέτερη ζώνη. Κάτι τέτοιο δε συνέβη και η ανθρωπιστική καταστροφή υπήρξε τεράστια - και εν πολλοίς άγνωστη (σσ. 42-46). 
Οι φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν από τους Τούρκους εναντίον των χριστιανών δεν είναι ένα απροσδόκητο φαινόμενο, αλλά το απότέλεσμα συνεπούς πολιτικής. Το μίσος πήρε όλες τις μορφές. Ο Έλληνας ιερές του Βουτζά πεταλώθηκε (χέρια και πόδια), άνθρωποι γυμνοί βρίσκονταν πεταμένοι στο δρόμο, κρεμασμένοι σε δέντρα ή σε τσιγκέλια χασάπικων (σ. 62)... Πάμπολλα κορίτσια αρπάζονταν, βιάζονταν (υπάρχει μαρτυρία και για σαράντα φορές!) και δολοφονούνταν μέσα σε εκκλησίες- οι Τούρκοι έλεγαν κοροϊδεύοντας: γιατί ο Θεός και οι εικόνες σας δεν έκαναν τίποτα , αφού αυτά γίνονταν μπροστά τους; Κοπέλες κρύβονταν σε τάφους (όπου τις  έβρισκαν οι Τούρκοι) και κάποιες, ως άλλες Σουλιώτισσες, έπεφταν στα πηγάδια για να μην ατιμαστούν. Οι Τούρκοι έκλεβαν ό,τι είχαν οι πρόσφυγες που προσπαθούσαν να φύγουν (λίρες, τιμαλφή), ενώ σε πολλά είχαν στήσει ενέδρα και πυροβολούσαν το απελπισμένο πλήθος. Τούρκοι στρατιώτες με μπιτόνια έβαλαν φωτιά βάσει οργανωμένου σχεδίου στην αρμενική και την ελληνική συνοικία σύμφωνα με πάμπολλες μαρτυρίες, ο κόσμος έτρεχε να σωθεί στην προκυμαία. Και εκεί όμως έβαλαν στο πλήθος (ανθρώπους και αποσκευές) φωτιά! Ήταν ένα θέαμα που θύμιζε την Κόλαση... (σσ. 66-69). 

Προκυμαία πριν την καταστροφή (Library Congress):  πηγή

  

Και κατά την καταστροφή (πηγή)

        Εκτοπίσεις : με διαταγή της 17ης Σεπτεμβρίου 1922 όλοι οι Έλληνες άντρες της Σμύρνης

 από δεκαοκτώ μέχρι σαραντα πέντε ετών συνελήφθησαν. Φυσικά, συνελήφθησαν και νεότεροι και μεγαλύτεροι και οδηγήθηκαν  (σ. 82 κ.εξ.)  σε εξαντλητικές πορείες στην ενδοχώρα- από τις κακουχίες πολλοί πέθαναν ή θανατώθηκαν με διάφορους τρόπους. Στο δρόμο τους πετροβολούσαν και τους έβαζαν να φωνάζουν Ζήτω ο Μουσταφά κεμάλ πασά. Πρέπει να ήταν 150.000 οι αιχμάλωτοι. Στα Βουρλά έγιναν επίσης πολλές θηριωδίες: αρπαγές κοριτσιών, κλοπές, λεηλασίες, βιασμοί, πεταλώματα, κρέμασμα από τσιγκέλια, πολλές δολοφονίες. Υπάρχει όμως μια λεπτομέρεια: ενώ οι κάτοικοι ήθελαν να φύγουν, οι μουσουλμάνοι παρουσία του μουφτή και με όρκο στο κοράνι υποσχέθηκαν να τους προστατεύσουν, δεδομένης της παλαιάς καλής τους σχέσης (επί ελληνικής κατοχής). Φυσικά, η καταστροφή υπήρξε ολοκληρωτική. Στις 30 Σεπτεμβρίου αμερικανικό πολεμικό πλοίο έσωσε κάποιους (τους επιβίβασαν χωρίς να ζητούν χαρτιά και διατυπώσεις όπως οι σύμμαχοι Ευρωπαίοι), όχι όμως και τρία κορίτσια που άρπαξαν σε βάρκα Τούρκοι και τα οποία φώναζαν βοήθεια μάταια... (σσ. 101-102).  Σφαγές και στο Αϊβαλί: ένας πατέρας ζητούσε να υιοθετήσουν τα τρία αγόρια του Τούρκοι και να τουρκέψουν για να σωθούν- είχαν την τύχη των πολλών- σφαγιάστηκαν (σ. 108). Πολλά περιστατικά παρόμοια και στο Αξάρι, το Τσανταρλί και αλλού. Πολλές θηριωδίες έγιναν από ειδικά τάγματα, τα ταμιράτ ταμπουρού (ήτοι επανορθωτικά) με αρχηγό τον διαβόητο, και για τους Έλληνες του Πόντου, Τοπάλ Οσμάν...
           Ο επίλογος του Πυώ είναι συγκλονιστικός: ας τον διαβάσουν και κάποιοι τούνομα μονον Έλληνες που επιθυμούν να καθορίσουν την τύχη του κράτους, του λαού, του έθνους μας (σ. 111) :  Νομίζω πως οι σελίδες αυτές αρκούν για να πείσουν και τους πιο δύσπιστους αναγνώστες. Απαιτείται μεγάλο θράσος και ασυνειδησία από τους Τούρκους αντιπροσώπους στη Λωζάνη για να ζητήσουν προς χάρη της Τουρκίας, όποια κι αν είναι αυτή, και κυρίως της κεμαλικής, την ολοκληρωτική της εξομοίωση με τα πολιτισμένα κράτη της Ευρώπης. Τόσο στο παρόν όσο και στο παρελθόν, η Τουρκία δεν μπόρεσε να επιδείξει αυτοσυγκράτηση και μετριοπάθεια μετά τη νίκη. Ένα αιμοδιψές ένστικτο έπνιξε νωρίς τα προτερήματα που τόσοι ταξιδιώτες αρέσκονται να αναγνωρίζουν στους Τούρκους. Τους χρειάζεται να σταματήσουν τη βία... Αρνούνται να το παραδεχθούν από αλαζονεία και παράλληλα δεν παύουν να διεκδικούν απόλυτη ανεξαρτησία . Θεωρητικά ο άνθρωπος πρέπει να είναι ελεύθερος - δεν επιτυγχάνεται όμως αυτό διαπράττοντας το κακό. Είναι η αιώνια παρεξήγηση κατά την οποία οι πρωτόγονοι συγχεόυν την ελευθερία με την αναρχία.Με αργή αλλά επίπονη εργασία η ανθρωπότητα έφτασε να πειθαρχεί τα πάθη της. [...] Οι Τούρκοι βρίσκονται πολλούς αιώνες πίσω. Αυτά που έπραξαν στη Σμύρνη αποτελούν την αξιοθρήνητη απόδειξη. Πρόσθεσαν μια ακόμη ματοβαμμένη σελίδα σε μια ιστορία πλούσια ήδη σε παρόμοια εγκλήματα. Παρέμειναν αξιοθρήνητα πιστοί στους εαυτούς τους...

[Στη μνήμη όλων εκείνων που υπέφεραν - ο Θεός γνωρίζει γιατί και πώς- βασανίστηκαν, σφαγιάστηκαν : ονόματα, αριθμοί, στατιστικές για μας, ανθρώπινες και επώδυνες ιστορίες και μνήμες ή - ακόμα χειρότερα- λήθη...]