Νίκος Γκάτσος

     Σαν σήμερα έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος αυτός Αρκάς στιχουργός- από τα τραγούδια τον γνωρίσαμε, μα ποιητή καλύτερα να τον αποκαλούμε. Οι στίχοι του με πλούτο νοημάτων και εικόνων περιτρέχουν την ελληνική φύση, ιστορία, παράδοση, ζωή, αναπλάθοντάς τες δημιουργικά.

Από την εκπομπή "Παρασκήνιο" του αρχείου της ΕΡΤ.
Δείτε το εδώ και εδώ (α΄& β΄ μέρος)

      Γεννήθηκε το 1911 στη Ασέα Αρκαδίας και πέθανε στην Αθήνα το 1992. Έχασε νωρίς τον πατέρα του, ο οποίος στο μεταναστευτικό ταξίδι στην Αμερική πέθανε στο πλοίο και ερρίφθη στη θάλασσα...

Μετανάστες στο κατάστρωμα (πηγή)

       Καλλιεργημένος με δικό του κόπο και πρόγραμμα, ήρθε σε επαφή με την ποίηση του Ο. Ελύτη και τον υπερρεαλισμό. Συνεργάστηκε με τον Μάνο Χατζιδάκι σε ανυπέρβλητα τραγούδια, αλλά και άλλους συνθέτες που μελοποίησαν στίχους του, όπως οι Θεοδωράκης, Ξαρχάκος, Μούτσης, Χάλαρης, Χατζηνάσιος, Παπαδημητρίου (μετά θάνατον στο δίσκο "Λένη").
       Ακολουθεί ένα (μεγάαααλο) απάνθισμα αγαπημένων στίχων-τραγουδιών, με θέματα που άπτονται και των μαθημάτων μας (ιστορία, ελληνική παράδοση και ζωή του χωριού, δημοτικά τραγούδια, ξενιτιά, δύσκολη ζωή-βιοπάλη, ελληνική φύση) - και μερικά πολύ γνωστά τραγούδια!
Φυσικά, κορυφαίος ο "Τσάμικος", μια συνοπτική αλλά χαρακτηριστική περιδιάβαση στην ελληνική ιστορία! Ακούστε το εδώ  :

...Από την Ήπειρο στο Μοριά
κι απ’ το σκοτάδι στη λευτεριά
το πανηγύρι κρατάει χρόνια
στα μαρμαρένια του χάρου αλώνια.
Κριτής κι αφέντης είν’ ο Θεός
και δραγουμάνος του ο λαός.

*

Αθήνα

(η πρωτεύουσά μας από το 1834- γιορτάζει φέτος)

Αθήνα Αθήνα
Χαρά της γης και της αυγής
μικρό γαλάζιο κρίνο
Κάποια βραδιάστην αμμουδιά
κοχύλι σου θα μείνω

*

Ήρωες και θύματα

 (το σχολιάσαμε στην ιστορία του λαβύρινθου, φέτος)

Ελπίδα ελπίδα
εσένα ζητούν
ελπίδα ελπίδα
πού είσαι ρωτούν
...ήρωες και θύματα
μες στο ίδιο δίχτυ
την ελπίδα κυνηγάνε
την απατηλή

 *

Γύρνα φτερωτή του μύλου να περάσει το νερό,
μέριασε θολό ποτάμι να `ρθει το συμπεθεριό,
έβγα στ’ άσπρο σου μπαλκόνι φεγγαράκι μου χρυσό.

 *

Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου
σε περιμένω να `ρθεις

 *

Χάρτινο το φεγγαράκι,
ψεύτικη ακρογιαλιά,

 *

Τούτος ο τόπος είν’ ένας μύθος
από χρώμα και φως ένας μύθος κρυφός
με τον κόσμο του ήλιου δεμένος.

 *

(το ακούσαμε σε μικρό αφιέρωμα στα Κείμενα)

Τώρα που πας στη ξενιτειά
πουλί θα γίνω του νοτιά
γρήγορα να σ’ ανταμώσω.
Για να σου φέρω τον σταυρό
που μου παράγγειλες να βρω
δαχτυλίδι να σου δώσω.

 *

Θα γυρίσω λυπημένη Παναγιά.
Έχε γεια, μην κλαις το μαράζι,
μάθε φυλακτό να μην κρεμάς.
Να λες "Δεν πειράζει,
θα `ρθει η άσπρη μέρα και για μας".

 *

Άσπρο περιστέρι μεσ’ τη συννεφιά
μου `δωσες το χέρι να `χω συντροφιά
άσπρο περιστέρι μαύρο μου φτερό
κάθε καλοκαίρι θα σε καρτερώ

 *

(από την Ιστορία!)

Γεια σου χαρά σου Βενετιά
πήρα τους δρόμους του νοτιά
και τραγουδώ στην κουπαστή
σ’ όλο τον κόσμο ν’ ακουστεί

Φύσα αεράκι φύσα με
μη χαμηλώνεις ίσαμε
να δω γαλάζια εκκλησιά
Τσιρίγο και Μονεμβασιά
* 

Είσαι ένα καρδιοχτύπι
μου `χεις κόψει τα φτερά
έλα πάρε μου τη λύπη
έλα δωσ’ μου τη χαρά

* 

(από την περσινή εργασία μας!)

Κάτω στα Πετράλωνα
νύχτα με φεγγάρι

 *

Κυκλαδίτικο

Στη Μύκονο, στη Σέριφο, στη Σίκινο, στη Μήλο
πετάς κυπαρισσόμηλο κι εγώ πετάω μήλο.

 *

Ήθελα κάτι να σου πω
και στο τραπέζι σου θα `ρθω
μ’ ένα παράπονο
μ’ ένα παράπονο πικρό
να σε καλησπερίσω

 *

(βιοπάλη- σε ελληνική ταινία!)

Κάτω στον Πειραιά
στα Καμίνια
φτώχεια καλή καρδιά
μα και γκρίνια

Μάτια βουρκωμένα
παραπονεμένα
δίχως αγάπη και πόνο
κανένας δεν ζει

 *

 (ελληνική παράδοση, πίστη και θάλασσα)

Άγιε Νικόλα,
παρακαλώ σε
στα πέλαγα όλα
λουλούδια στρώσε

Με τον ασίκη
το μπουρλοτιέρη
ήρθε ένα μπρίκι
από τ’ Αλγέρι

Με την Ελλάδα
καραβοκύρη
πάει μια φρεγάδα
για το Μισίρι

 *

Μεγάλη Πέμπτη

Αυτός που κρέμασε τον ήλιο
στο μεσοδόκι τ’ ουρανού
κρεμάται σήμερα σε ξύλο
ίλεως, Κύριε, γενού
και στ’ ασπαλάθια της ερήμου
μια μάνα φώναξε "παιδί μου!"

 *

(σχόλιο σύγχρονο με ιστορική προσωπικότητα)

Μπαρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη
δεν μας τά’ γραψες καλά.
Δες ο Έλληνας τι κάνει
για ν’ ανέβει πιο ψηλά.

 *

 (η καταστροφή του περιβάλλοντος συμπλέκεται με τη μυθολογία)

Ο εφιάλτης της Περσεφόνης

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

 *

 (κωμική εκδοχή της μυθολογίας!)

Και κάθε μια καλόπιανε τον Πάρη
της ομορφιάς το μήλο για να πάρει

Ο Πάρις τις κοιτάζει
συμπέρασμα δεν βγάζει
κάνει μια βόλτα πάλι
στο πράσινο ακρογιάλι

Και σε καμιά το μήλο δεν πετάει
προτίμησε ο ίδιος να το φάει

 *

Στου μεγάλου δρόμου την άκρη
Φάνηκ’ ένα φως: η αγάπη
Να’τος ο Θεός μας κοντά μας
Κι όλα τ’άστρα απόψε δικά μας

 *

Είδες είδες είδες είδες
όλα είναι τυχερά

Μια Κυριακή στη Φλώρινα
δυο μάτια Φθινοπωρινά
πριν τα γλυκάνει ο ουρανός
γίναν καπνός
Μια Κυριακή στην Καστοριά
στης λίμνης την ανηφοριά
πήγα να δέσω το κουπί
κι είχε κοπεί

 *

Σε πότισα ροδόσταμο
με πότισες φαρμάκι
της παγωνιάς αητόπουλο
της ερημιάς γεράκι

 *

Στου ήλιου τ’ αλώνι
αυγή ξημερώνει

 *

Ένα μεσημέρι
στης Ακρόπολης τα μέρη
άπονοι ληστές
κάναν τις πέτρες τις ζεστές
λημέρι

 *

Τ’ άλογο τ’ άλογο Ομέρ Βρυώνη
δες το κορίτσι μου πόσο κρυώνει
έλα ν’ ανέβουμε κι απόψε στ’ άστρα
για να της φέρουμε χρυσή θερμάστρα.

*

Σήκω κι άναψε το τζάκι
κι έλα πλάι μου λιγάκι
να σου πω το παραμύθι,
το κουκί και το ρεβίθι.
*
Σήκω, στρώσε το τραπέζι,
βάλε μέλι πετιμέζι

 *

Πάλι μεγάλα λόγια κι υπερβολές
πάλι μεγάλα λόγια μου ξαναλές.

 *

«νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί,
με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί»

 *

Τόσος κόσμος πού πηγαίνει; Τι συμβαίνει, τι συμβαίνει, τι;
Μάχη; Πόλεμος; Ειρήνη; Τι θα γίνει, τι θα γίνει, τι;
Όλοι κι όλα μοιάζουν ένα, σαν εσένα σαν εμένα
στης ζωής την πιο τρελή γιορτή.
*

Το τραγούδι του δρόμου

Αεροπλάνα πετάνε χαμηλά με χάρη
και μ’ ανεμελιά σαν γλάροι στην ακρογιαλιά...

Το πανηγύρι ετούτο θα τελειώσει.
Όμως μαγεμένος θα `ναι ο κόσμος, η καρδιά κι ο νους.
Μ’ ένα τραγούδι πάντα ανοίγει ο δρόμος για τους ουρανούς.

*